...شکر داراى سه مرحله است:
1.نخستین مرحله آن است که به دقت بیندیشیم که بخشنده نعمت کیست؟ این توجه و ایمان و آگاهى پایه اول شکر است. 2. مرحله زبان 3. از آن بالاتر، مرحله عمل است.
شکر عملى آن است که درست بیاندیشیم که هر نعمتى براى چه هدفى به ما داده شده است و آن را در مورد خودش صرف کنیم که اگر نکنیم کفران نعمت کردهایم. (2)
علامه طباطبایی در تفسیر آیه شریفه لَئنِ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُم با اشاره به شکر عملی آن را به این معنی می داند که نعمت را به گونه ای استفاده کند که موجب یادآوری احسان نعمت دهنده باشد، پس برای شکر نعمتهای الهی باید ایمان داشته باشد و تقوا را رعایت کند؛ از این رو استعمال نعمتها در غیر مسیر تقوا، ناشکری است.
علامه طباطبایی می فرماید:
«خداى تعالى در چند جاى از کلامش این حقیقت را اعلام کرده که شکر نعمت - که خود در حقیقت استعمال نعمت است به نحوى که احسان منعم را یادآورى و اظهار مىکند، و در مورد خداى تعالى برگشت به ایمان و تقوى مىشود- مایه زیاد شدن نعمت، و کفران آن، باعث عذاب شدید است.» (3)
«آیت الله بهجت» با اشاره به شکر عملی، راه قرب الهی را به شکر عملی یعنی طاعت خداوند متعال می داند و سختی های آن را زودگذر می شمارد:
«راه قُربش شکر مُنعم، به طاعت او است، و مشقّت آن، ابتلائی است؛ چندی نمی گذرد، برای طالبین قرب او، از هر حلاوتی شیرینتر است.» (4)
شکّ نکنیم که شکر نیست
عقب ماندگی ها و کمبودهای مادی و معنوی ما در اثر ناشکری است؛ چرا که اگر شکرگزار بودیم، وعده الهی زیاده نعمتها شامل ما می گشت.
«آیت الله العظمی بهجت» می فرماید:
«این همه ابتلائات و گرفتاریهای ما در اثر ناشکری و کفران نعمتهای ما است.» (5)
همچنین فرموده است:
«شُکر، موجب ازدیاد نعمتها است، و اگر شکر نکردید، خبری از ازدیاد نیست. لذا اگر دیدیم ازدیاد نیست، شکّ نکنیم و بدانیم که شکر نیست.» (6)
اگر شکر نکنی، آخر عمر از تو می گیرند
«آیت الله مجتهدی تهرانی» در بیان زیبایی با اشاره به شکر زبانی و شکر عملی می فرماید:
«مَنْ أُعْطِیَ الشُّکْرَ أُعْطِیَ الزِّیَادَةَ (7)
کسی که خدا به او، نعمت شکر داده است؛ یعنی هر چه خدا به او می دهد، می گوید خدایا شکر، الحمد لله، الهی شکر؛ خدا به چنین کسی زیادی می دهد. [اگر خدا به او] کم داده، شکر کند؛ زیاد داده شکر کند.
شکر نعمت می دانی به چیست؟ به این است که نعمتهایی را که خدا به تو داده، به جا و درست مصرف کنی؛ چشمت را از نامحرم حفظ کنی؛ اگر حفظ کردی، این شکر نعمت چشم است؛ اگر حفظ نکردی، آخر عمری کور می شوی، [مثلا] بعضی ها در اثر مرض قند، چشمشان کور شد.
هر نعمتی را اگر شکرش نکردی، آخر عمر از تو می گیرند؛ اما اگر شکر کردی، خدا به تو زیادتر می دهد.
[یکی از موارد] شکر مال این است که خمسش را بدهی؛ بعضی ها خمس مالشان را نمی دهند، مالشان آتش می گیرد، دزد می آید و او را می کشد یا مالش را می برد و...
پس خداوند هر کسی را توفیق شکر داد، توفیق زیادی هم به او می دهد.» (8)
از خوشترین شبهای عمر یک ولّی خدا
حضرت «آیة الله مجتهدی» نقل می کنند که:
مرحوم «شیخ محمد حسین زاهد» فرمودند: یکی از اولیاء خدا، شب که به خانه اش رفت، به همسرش گفت که روغن در چراغ بریزد و چراغ را روشن کند همسرش گفت در خانه روغن نداریم (این جریان قبل از سیم کشی برق بوده است)؛
سپس گفت: لااقل غذایی بیاور تا بخوریم؛ همسرش گفت: بر اثر اتمام آذوقه، غذا هم نداریم.
گویند آن شب از خوشترین شبهای عمر آن ولّی خدا بود و تا صبح شکر خدا را می کرد که خدایا مگر من چه کرده بودم که در یک شب این دو نعمت بزرگ را به من عطا نمودی.
«آیة الله مجتهدی» می فرمایند: وقتی که مرحوم شیخ محمد حسین زاهد این مطلب را برای من تعریف کردند، دندان طمع من نیز کشیده شد.
خود مرحوم شیخ نیز همین طور بودند و وقتی با ایشان احوالپرسی می کردی آنچنان سرشان را تکان می دادند و می فرمودند: الحمدلله الحمدلله، که گویا تمام عالم از برای ایشان است و هرگز اظهار فقر و نداری نمی کردند. (9)
شکر گزاری بر علم ما هم می افزاید
در آیه لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ اگر سپاس گزارى کنید، قطعاً بر شما مىافزایم، یک نکته زیبا هست که این وعده الهی فقط بر فزونی نعمتها نیست؛
بلکه فرموده خودتان را افزون خواهم کرد که می توان گفت بشارتی بر رشد و بزرگ شدن وجود ماست و از مصادیق آن، افزوده شدن علوم حقیقی است که پذیرش آن نیازمند بزرگ شدن حقیقت انسانی و پیدا کردن ظرفیت و لیاقت کسب آنهاست.
«آیت الله العظمی بهجت» می فرماید:
«اگر ما شاکر باشیم، خدا می داند چه اندازه بر علوم حقیقی ما افزوده می شود: «لئن شکرتم لأزیدنّکم» اگر سپاسگزاری کنید، شما را افزون خواهم کرد.» (10)
شکر زبانی هم مهم است
باید توجه داشت که شکر زبانی هم بسیار مهم و با برکت است وگرنه خود اولیای دین، به آن اهتمام نمی ورزیدند.
آیت الله العظمی بهجت می فرماید:
هر کس به پایین تر از خودش نگاه کند و بگوید: «اَلحَمدُلله»، اصلاً خود همین شکرگزاری، سبب غنا می شود... خود این شکر، موضوعیّت و سببیّت برای غنی شدن فقیر دارد.»
نگاه به پائین تر، موجب شکر
در مسائل دنیایی و مادی، انسان باید کسانی را که از او بهره مندی های کمتری دارند ببیند تا قانع، راضی و شکر گذار باشد؛ افرادی که بدون خبر داشتن و در نظر گرفتن مشکلات دیگران، همواره کمبودهای خود را می بینند، همواره ناراضی و ناشکر هستند.
از حضرت صادق علیه السّلام روایت است:
انظر الى من هو دونک فتکون لأنعُم اللَّه شاکرا و لمزیده مستوجبا و لجوده ساکنا.
همواره به کسى نظر کن که نصیبش از نعمتهاى الهى کمتر از تو است تا شکر نعمتهاى موجود را بجاى آورى و براى افزایش نعمت خداوند، شایسته باشى و قرارگاه عطیه الهى گردى. (12)
آیت الله العظمی بهجت می فرماید:
«این کلام که در کلمات قصار حضرت امیر (علیه السّلام) آمده، معجزه است و به کلّى نظام کمونیستى را مردود مى شمارد، که مى فرماید: «أُنْظُرْ إِلى مَنْ هُوَ دُونَکَ وَ لاتَنْظُرْ إِلى مَنْ هُوَ فَوْقَکَ (13) به پایین دست خود نگاه کن، نه به بالا دست خود.»
درست است که در بعضى مادّیات و ثروتها بالاتر از تو هستند، امّا آیا عُمر او، صحّت او، توسعه ى او از لحاظ اولاد و... او هم از تو بیشتر است، یا این که تو در این امور و امور دیگر از نعمتهاى ظاهرى و باطنى از او برترى؟!
همه چیز را من حیث المَجموع باید نگاه کرد. خداوند علیم و حکیم همه ى بلاها را با عدل و ترازوى مساوات تقسیم کرده است...» (14)
